Йога, системаи амалияе, ки аз Ҳиндустони қадим сарчашма мегирад, ҳоло дар саросари ҷаҳон маъруфият пайдо кардааст. Ин на танҳо як роҳи машқ кардани бадан, балки роҳи ба даст овардани ҳамоҳангӣ ва ягонагии ақл, ҷисм ва рӯҳ аст. Таърихи пайдоиш ва рушди йога пур аз асрор ва ривоят аст, ки ҳазорон солро дар бар мегирад. Ин мақола ба пайдоиш, рушди таърихӣ ва таъсироти муосири йога омӯхта, маънои амиқ ва ҷолибияти беназири ин таҷрибаи қадимаро ошкор мекунад.

1. Пайдоиши йога

1.1 Заминаи Ҳиндустони қадим
Йога дар Ҳиндустони қадим пайдо шудааст ва бо системаҳои динӣ ва фалсафӣ, аз қабили ҳиндуҳо ва буддизм зич алоқаманд аст. Дар Ҳиндустони қадим йога ҳамчун роҳи озодии рӯҳонӣ ва оромии ботинӣ ҳисобида мешуд. Амалкунандаҳо асрори ақл ва баданро тавассути мавқеъҳои гуногун, назорати нафас ва усулҳои мулоҳиза омӯхтанд, ки ҳадафи он расидан ба ҳамоҳангӣ бо коинот буданд.

1.2 Таъсири "Сутраҳои йога"
"Сутраҳои йога", яке аз қадимтарин матнҳо дар системаи йога, аз ҷониби ҳакими Ҳиндустон Патанҷали навишта шудааст. Ин матни классикӣ дар бораи роҳи ҳаштқабатаи йога, аз ҷумла дастурҳои ахлоқӣ, поксозии ҷисмонӣ, амалияи мавқеъ, назорати нафас, хуруҷи ҳассос, мулоҳиза, хирад ва озодии равонӣ муфассалтар аст. «Сутраҳои йога»-и Патанҷали барои рушди йога заминаи мустаҳкам гузошта, дастури таҷрибаомӯзони оянда гардид.

2. Таърихи рушди йога

2.1 Давраи йогаи классикӣ
Давраи йогаи классикӣ марҳилаи аввали рушди йогаро, тақрибан аз соли 300 то 300 эраи мо нишон медиҳад. Дар ин муддат йога тадриҷан аз низомҳои динӣ ва фалсафӣ ҷудо шуда, амалияи мустақилро ташкил дод. Устодони йога ба ташкил ва паҳн кардани донишҳои йога шурӯъ карданд, ки боиси ташаккули мактабҳо ва анъанаҳои гуногун гардид. Дар байни онҳо, Хатха Йога намояндаи бештари йогаи классикӣ буда, робитаи байни бадан ва ақлро тавассути амалияи мавқеъ ва назорати нафас барои ноил шудан ба ҳамоҳангӣ таъкид мекунад.

2.2 Паҳншавии йога дар Ҳиндустон
Вақте ки системаи йога таҳаввулро идома дод, он дар саросари Ҳиндустон паҳн шуд. Бо таъсири динҳо ба монанди ҳиндуизм ва буддизм, йога тадриҷан ба як амали маъмулӣ табдил ёфт. Он инчунин ба кишварҳои ҳамсоя, аз қабили Непал ва Шри-Ланка паҳн шуда, ба фарҳангҳои маҳаллӣ таъсири амиқ расонд.

2.3 Муқаддимаи йога ба Ғарб
Дар охири асри 19 ва ибтидои асри 20 йога дар кишварҳои ғарбӣ ҷорӣ карда шуд. Дар ибтидо ҳамчун намояндаи тасаввуфи Шарқ ба назар мерасид. Аммо бо афзоиши талаботи мардум ба солимии рӯҳӣ ва ҷисмонӣ, йога тадриҷан дар Ғарб маъмул шуд. Бисёре аз устодони йога ба кишварҳои ғарбӣ барои таълими йога сафар карда, дарсҳо пешниҳод карданд, ки боиси паҳншавии йога дар ҷаҳон шуданд.

2.4 Рушди диверсификатсияи йогаи муосир
Дар ҷомеаи муосир йога ба як системаи диверсификатсия табдил ёфтааст. Илова ба йогаи анъанавии Хатха, услубҳои нав ба монанди Йога Аштанга, Бикрам Йога ва Йога Виняса пайдо шуданд. Ин услубҳо аз нуқтаи назари мавқеъ, назорати нафас ва мулоҳиза хусусиятҳои фарқкунанда доранд, ки ба гурӯҳҳои гуногуни одамон мувофиқат мекунанд. Илова бар ин, йога бо дигар шаклҳои машқ, ба монанди рақси йога ва йога ба ҳам пайвастааст, ки барои шахсони алоҳида интихоби бештар пешкаш мекунад.

3. Таъсири муосири йога

3.1 Пешбурди солимии ҷисмонӣ ва рӯҳӣ
Ҳамчун як роҳи машқ кардани бадан, йога бартариҳои беназир пешниҳод мекунад. Тавассути амалияи мавқеъ ва назорати нафас, йога метавонад ба баланд бардоштани чандирӣ, қувват ва мувозинат, инчунин беҳтар кардани функсияи дилу рагҳо ва мубодилаи моддаҳо кӯмак расонад. Илова бар ин, йога метавонад стрессро сабук кунад, хобро беҳтар кунад, эҳсосотро танзим кунад ва саломатии умумии ҷисмонӣ ва рӯҳиро беҳтар кунад.

3.2 Кӯмак ба рушди рӯҳонӣ
Йога на танҳо як намуди машқҳои ҷисмонӣ, балки роҳи ба даст овардани ҳамоҳангӣ ва ягонагии ақл, бадан ва рӯҳ аст. Тавассути усулҳои мулоҳиза ва назорати нафас, йога ба одамон кӯмак мекунад, ки ҷаҳони ботинии худро кашф кунанд, потенсиал ва ҳикмати онҳоро кашф кунанд. Бо машқ кардан ва мулоҳиза кардан, таҷрибаомӯзони йога метавонанд тадриҷан ба оромӣ ва озодии ботинӣ ноил шаванд ва ба сатҳи баланди рӯҳонӣ бирасанд.

3.3 Рушди ҳамгироии иҷтимоӣ ва фарҳангӣ
Дар ҷомеаи муосир йога ба як фаъолияти маъмули иҷтимоӣ табдил ёфтааст. Одамон тавассути дарсҳои йога ва ҷамъомадҳо бо дӯстони ҳамфикр пайваст мешаванд ва мубодилаи шодии йога ба ақл ва бадан меорад. Йога инчунин як пули табодули фарҳангӣ шудааст, ки ба одамон аз кишварҳо ва минтақаҳои гуногун имкон медиҳад, ки ҳамдигарро фаҳманд ва эҳтиром кунанд, ба ҳамгироӣ ва рушди фарҳангӣ мусоидат кунанд.

Ҳамчун як системаи машқҳои қадимӣ, ки аз Ҳиндустон сарчашма мегирад, таърихи пайдоиш ва рушди йога пур аз асрор ва афсона аст. Аз заминаҳои динӣ ва фалсафии Ҳиндустони қадим то рушди гуногунранг дар ҷомеаи муосир, йога пайваста ба ниёзҳои замон мутобиқ шуда, ба як ҳаракати ҷаҳонӣ барои солимии ҷисмонӣ ва рӯҳӣ табдил ёфтааст. Дар оянда, вақте ки одамон бештар ба некӯаҳволии ҷисмонӣ ва рӯҳӣ ва рушди рӯҳонӣ таваҷҷӯҳ мекунанд, йога нақши муҳимро идома дода, ба инсоният фоида ва фаҳмиши бештар меорад.